Отбасылық құндылықтарды сақтау - сапалы қоғамның негізі

«Отбасы – қоғамның ұясы» және қоғамдағы тұрақтылықты нығайтудың маңызды институты деп кеңестік кезеңде насихат бекер айтылмаған. Қазір Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесі өткір тұр, әйелдердің көп бөлігі кемсітуге ұшырайды. Осы орайда, әсіресе, жастар арасында отбасылық құндылықтарды сіңіру өте өзекті, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.

Сондай-ақ, бұл саладағы адам құқықтары туралы халықаралық құжаттарды, мораль мен этика принциптерін білу, сондай-ақ не істеуге болмайтынын білу маңызды, өйткені заңсыз әрекеттер заңды жауапкершілікке әкелуі мүмкін. Ежелден ата-аналар балаларын отбасы құндылықтарын құрметтеуге тәрбиелеген.

Отбасы ошақтарының қамқоршысы ретінде әйелдердің рөлі, ана мен бала институты, әйелдерді кемсітудің алдын алу маңызды болды. Міне, қазіргі кезеңде әйелдерді конституциялық-құқықтық қатынастардың тең құқылы субъектілері ретінде жастардың бойына сіңіру керек.

Біздің республикамыз көптеген конвенцияларды ратификациялады, сондықтан ол адам құқықтарын қорғаудың халықаралық стандарттарына сәйкес болуы және отбасылық және тұрмыстық саладағы қылмыс деңгейін төмендету бойынша белсенді шаралар қабылдауы керек.

Осы тұста психолог Серікгүл Сәли отбасын сақтау әйел адамның орны қаншалықты маңызды екенін айтып, ойымен бөлісті.

“Отбасыдағы әйел адамның орны пайызбен есептегенде 50-ден көбірек болуы тиіс. Мысалы отбасын сақтау үшін ер мен әйелдің рөлін  пайыздық деңгейде өлшейтін болсақ әйел адамның рөлі ер адамнан басымырақ болады. Психологиялық тұрғыда әйел адам отбасыға мұқтаж. Себебі бұл жерде мынадай нәрсе бар, әйелдер бала туып, ана болып, енді өз-өзіне келіп жатқанда жалғыз қалып қоюдан қорқады. Сол себепті барынша отбасын сақтап қалғысы келеді. Өйткені әйелге алиментарность керек. Сондықтан бұл жерде әйелдер көбінесе құрбандыққа барады. Бұл жерде әйелдерге аналық инстинкт көмектеседі десек те болады. Қысқаша айтқанда, отбасыны сақтап қалуға тек біржақты әрекет емес, екіжақты қолдау көп болса шағын мемлекет берік болады”, - деді психолог Серікгүл Сәли.

Осыған байланысты, 1979 жылғы 18 желтоқсанда қабылданған Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы Конвенцияны, атап айтқанда, оның 1-бабын зерттеу қажеттілігі туындайды. Аталған бапта былай делінген: Конвенция мақсаттары үшін «әйелдерге қатысты кемсітушілік» ұғымы – әйелдердің саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени, азаматтық немесе басқа да салалардағы құқықтары мен негізгі бостандықтарын, отбасылық жағдайына қарамастан, ерлер мен әйелдердің тең құқығы негізінде тануын, оларды пайдалануы мен іске асыруын бұзуға немесе жоққа шығаруға бағытталған кез келген айырмашылық, алып тастау немесе шектеу болып табылады.

Сондай-ақ, Конвенцияның 16-бабының 1 және 2-бөліктерінде мемлекеттер қатысушысы әйелдерге қатысты кемсітушілікті некеге тұру және отбасылық қатынастарға қатысты барлық мәселелерде жою үшін барлық тиісті шараларды қабылдауға міндетті екені айтылған. Атап айтқанда, олар төмендегі құқықтар мен кепілдіктерді, ерлер мен әйелдердің теңдігі негізінде қамтамасыз етуге тиіс:

а) некеге тұруға тең құқықтар;
в) жұбайын еркін таңдау және тек өз еркі мен саналы келісімі арқылы некеге тұру құқығы;
с) некеде болу және оны бұзу кезеңінде тең құқықтар мен міндеттер;
д) ата-аналық мәселелерде, отбасылық жағдайына қарамастан, ерлер мен әйелдердің балаларға қатысты тең құқықтары мен міндеттері; бұл ретте баланың мүддесі әрдайым басты назарда болуға тиіс;
е) балалар саны мен олардың туу аралығын еркін және жауапкершілікпен айқындау құқығы, осы құқықты іске асыру үшін қажетті ақпарат, білім мен құралдарға қол жеткізу;
ф) балаларға қамқоршы, қорғаншы, сенім білдіруші немесе асырап алушы болуға, сондай-ақ ұлттық заңнамада көзделген ұқсас функцияларды атқаруға қатысты тең құқықтар мен міндеттер; бұл ретте де баланың мүддесі басымдыққа ие;
ж) ерлі-зайыптылардың жеке құқықтарының теңдігі, соның ішінде тегі, кәсібі мен жұмыс түрін таңдау құқығы;
х) мүлікті иеленуге, сатып алуға, басқаруға, пайдалануға және оған билік етуге байланысты ерлі-зайыптылардың тең құқықтары, мейлі ол тегін болсын, мейлі ақылы болсын.

Бала некеcі мен мәжбүрлі неке заңды күші жоқ деп танылады, ал мемлекеттер неке жасын белгілеу және некелерді азаматтық хал актілерінде міндетті тіркеу жөнінде заңнамалық шаралар қабылдауға тиіс.

Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 73-бабы 1-бөлігінің «Отбасы-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқыққа қайшы әрекеттер» туралы диспозициясын да түсіндіру қажет. Онда былай делінген:

1. Бейәдеп сөз айту, қорлайтындай жағымсыз қылықтар жасау, кемсіту, тұрмыстық заттарды бүлдіру және құқық бұзушының өзі отбасылық қатынаста тұрған тұлғаларға құрметсіздік білдіретін, олардың тыныштығын бұзатын, жеке тұрғын үйде, пәтерде немесе басқа да тұрғын жайда жасалған өзге де әрекеттер, егер олар қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгілерін қамтымаса, ескерту жасауға не бес тәулікке дейін әкімшілік қамауға алуға әкеп соғады.

Бұл норма әкімшілік құқық бұзушылықтың қоғамдық қауіптілігі қылмыстық құқық бұзушылыққа қарағанда төменірек екенін көрсетеді.

Қазіргі таңда отбасы-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқық бұзушылықтар үшін жазаны қатаңдату мәселесі белсенді талқылануда.

Осы ретте айта кету керек, қоғамда осы саладағы проблемалар белсенді түрде талқылану арқылы отбасы-тұрмыстық салада алдын алу мен профилактиканың институттарын дамыту болашағы, сондай-ақ уәкілетті мемлекеттік органдардың, әлеуметтік-құқықтық көмек көрсету жөніндегі құрылымдардың және сотқа дейінгі ықпал ету құралдарының кеңінен пайдаланылуының маңыздылығы айқындалды.

Яғни, отбасылық құндылықтарды қалыптастыру – әрі адамгершілік-рухани бағытта, әрі құқықтық ағартушылық негізде жүргізілуі қажет. Бұл – Қазақстан отбасын, әйелдер мен балалардың құқықтарын нығайту жолындағы маңызды тетік, әрі бұл тек мемлекет үшін ғана емес, бүкіл қоғам үшін маңызды.

Қазіргі қоғам отбасылық құндылықтар мен дәстүрлерді сақтауды қиындататын бірқатар қиындықтарға тап болып отыр. Виртуалды әлемнің енуі, жұмыс жүктемесінің артуы, отбасындағы рөлдер мен стереотиптердің өзгеруі, сондай-ақ экономикалық қиындықтар отбасылық байланыстардың ыдырауына және дәстүрлердің жоғалуына әкелуі мүмкін.

Отбасы институтын заңнамалық реттеу арқылы қолдау қажеттілікке айналып отыр.

Салауатты қоғамды қалыптастыруда отбасын қорғауға бағытталған заңнамалық шаралардың маңызы зор. Отбасы құндылықтарын қолдау, бала мен ата-ана құқықтарын нығайту, отбасылық қарым-қатынасты насихаттау – осының барлығы қоғамда келісім мен игіліктің орнығуына ықпал етеді.

Сондықтан отбасылық қатынастарды реттейтін заңдарды саналы түрде сезініп, оларды отбасы мен жалпы қоғамның игілігі үшін сақтауға ұмтылу қажет. Отбасылық құндылықтар отбасы бақыты мен әл-ауқатының қаланған негізі болып табылады. Олар отбасылық шеңберде өзара түсіністікті, сенім мен қолдауды нығайтуға көмектеседі.

Отбасылық құндылықтарды сақтау отбасының әрбір мүшесіне үнемі назар аударуды, қамқорлық пен құрметті, сондай-ақ қарым-қатынастарды дамыту және ортақ принциптерді қалыптастыру бойынша жұмыс істеуге дайын болуды талап етеді. Отбасылық құндылықтар бізді күштірек, бақытты ететін және өмірдегі қиындықтардан сақтайтын нәрсе. Оларды бағалап, өміріміздегі ең қымбат нәрсе ретінде бағалайық.