Теңгенің күрт нығаюы: Доллар 550-ге қайта көтеріле ме?

2025 жылдың қараша айының екінші онкүндігінде тенге бірнеше апта бойы күшейіп, биржаға ірі сатып алулар мен күнделікті орташа курс шамамен 522–526 теңге/$1 деңгейінде тұрды. Мысалы, KASE сауда қорытындысы бойынша 12 қарашада орташа салмақты курс 524,65 теңге болды; Ұлттық банк тағайындаған ресми бағам да осы аймаққа жақын. 

Осы материалда біз тенгенің нығаюының негізгі себептерін, бұл үрдістің қаншалықты тұрақты болуын және доллардың қайтадан 550 теңге деңгейіне оралу ықтималдығын сценарийлер арқылы сараптаймыз. Қорыта келгенде — «қашан 550?» деген сұраққа нақты жауап беру үшін біз бірнеше макроэкономикалық факторды, нарық қатысушыларының шешімдерін және сыртқы ортаның ықпалын бірге қарастырамыз.

1) Неліктен тенге қазір нығайып жатыр — негізгі факторлар

1.1. Экспорттық кірістер мен мұнай бағасы
Қазақстан экономикасы мұнайға тәуелді, сондықтан Brent бағасының өзгерісі валюта ағынына тікелей әсер етеді. 2025 жылдың орта кезеңінде және қыркүйек-қазан айларында сарапшылар Brent бағасының 2025 ортасы үшін шамамен $69/баррель деңгейінде болуы мүмкін деп қайта есептеді — бұл экспорттық кірістерге қолдау көрсетті. Дегенмен Ұлттық банк пен экономистер мұнай бағасының сценарийлері құбылмалы екенін ескертеді. 

1.2. Ұлттық қор мен валюталық интервенциялар (және олардың мөлшері)
Теңгені қолдауда маңызды рөл атқаратын тетіктердің бірі — Ұлттық қор мен Ұлттық банктің валюталық операциялары. Соңғы айларда нарыққа сатылатын форекс көлемінің бірқатар кезеңінде ұлғайғаны валюталық ұсынысты арттырып, қысқа мерзімді нығаюға ықпал еткен болуы мүмкін. Бұл — нарықтық теңгерімді сақтаудың классикалық құралы. (Ұлттық банктің макроэкономикалық хабарламаларында осы механизмдер талқыланады.) 

1.3. Монетарлық саясат — базалық мөлшерлеме және тартау
2025 жылы Ұлттық банк инфляциямен күрес мақсатымен базалық мөлшерлемені жоғарылатты — бұл ішкі пайыздық деңгейді көтеріп, шетелдік ағындарды тежеуі мүмкін, мұның барлығы теңгенің нығаюына қысқа мерзімде ықпал етеді. Halyk Finance және басқа да аналитиктер осы өзгерістің әсерін атап өтті. 

1.4. Халықаралық қаржы ортасы: доллардың күші (DXY) және геосаяси контекст
Әлемдік доллар индексі (DXY) күшейсе, дамушы нарық валюталарына қысым жасайды. Қараша 2025 кезінде доллардың жаһандық күші бірқалыпты болуы немесе әлсіреуі теңгенің қозғалысына әсер етті — яғни сыртқы ортаның жағдайы да маңызды. 

2) Тенгенің нығаюы тұрақты ма — тәуекелдер мен шоктар

Тұрақты жақтар:

• Мұнай бағасының салыстырмалы тұрақтылығы (орташа ~$69/баррель) және экспорттан түсетін кірістердің сақталуы. 

• Ұлттық банк пен Ұлттық қордың интервенцияларының жалғасуы; орталық банк көрсетіп отырған монетарлық қаттылық (вакцинизация тәрізді емес, карт-бланш емес — бірақ қысқа мерзімде валютаны қолдай алады). 

Тәуекелдер (тежегіштер):

• Егер мұнай бағасы күрт төмендесе, экспорттық кірістер қысқарады — теңге әлсіреуі мүмкін. 

• Ұлттық қордан валюталық сатылымдардың көлемі азайса немесе бюджет тапшылығы ұлғайса, валюталық тапшылық пайда болуы мүмкін. Сарапшылар осындай сценарийде доллар 550–610 теңге аралығын шарлауы мүмкін деп болжайды. 

• Халықаралық капитал ағынының теріс тенденциясы (FED саясаты, геосаясат) дамушы нарық валюталарына қысым жасауы мүмкін.

3) «550 теңге» — нақты қашан болуы мүмкін? (сценарийлер)

Сценарий А — “Тұрақты жайлы”: 520–540 теңге (скрипт: 1–3 ай)
Шарттары: мұнай бағасы $65–75 диапазонында тұрақтап, Ұлттық қор/Ұлттық банк форекс сатылымдарын сақтап отырса, және ішкі сұраныс (импорт) күрт ұлғамаса, тенге 520–540 аралығын сақтап қалуға қабілетті. Бұл сценарий жағдайында 550 деңгейіне дейін «қайтып оралу» болмайды. Соңғы апталардағы нарық деректері мен мониторинг бұл сценарийдің мүмкін екенін көрсетті. 

Сценарий B — “Алашапан”: 550 теңге (орта мерзім, 1–3 ай — ықтимал)
Шарттары: мұнай бағасының белгісіздігі, экспорттық түсімдердің азаюы, Ұлттық қордан форекстің сатылымын қысқаруы немесе бюджет шығыстарының ұлғаюы. Осы жағдайда нарықтағы ұсыныс төмендейді, доллар сұранысы өседі — және бірқатар сарапшылар 2025 жылдың соңына қарай немесе 2026 басында 550–560 теңге/$1 шамасын күтуде. Halyk Finance және басқа аналитикалық материалдар осындай бағамды сценарий ретінде келтіріп отыр. 

Сценарий C — “Қатты әлсіреу”: 600+ теңге (2026)
Егер мұнай бағасы күрт түсіп, экспорттық түсімдер айтарлықтай қысқарса, әрі бюджет тапшылығы өсіп Ұлттық қор сатылымы жойылса — теңге 2026 жылы 600–610 теңге деңгейіне дейін әлсіреуі мүмкін деген болжамдар бар. Бұл — ең жағымсыз, бірақ нарық қатысушылары ескеретін сценарий. 

Қорытынды баға: қазіргі трендтің өзі 550-ге тез оралуды емес — 520–530 аймақындағы тұрақтануды көрсетеді, бірақ 1–3 ай ішінде сыртқы және бюджеттік қысым күшейсе, 550 деңгейі толық ықтимал. Ал 600+ — бұл 2026 жылға арналған «негативті» сценарий ретінде аналитиктердің негізгі ескертуі. 

4) Жұмыскер, кәсіпкер және тұрмыстық қорғалушы үшін практикалық кеңестер (жеңіл және айқын)

1. Қысқа мерзімді операциялар (1–3 ай): егер кірісіңіз/шығысыңыз доллармен байланысты болса — форвардты келісімдер немесе валюталық резерв сақтауды ойластырыңыз. Әсіресе импорттық төлемдер үшін алдын ала хедж жасау тиімді болуы мүмкін.

2. Ұзақ мерзімді инвестиция: егер сіз жинақтарды теңгеде ұстайсыз — диверсификация маңызды (қысқа мерзімде валюталық және ақша нарықтары, ұзақ мерзімде — активтерге инвестиция).

3. Басқару: кіші бизнес үшін шығын құрылымын қарап шығып, импортқа тәуелділікті төмендету (қайталап тексерілмеген бөлшектер) — валюталық шокқа төзімділікті арттырады.

(Ескерту: бұл жалпы ұсыныстар; нақты шешім қабылдамас бұрын қаржылық кеңесшімен кеңескен дұрыс.)

5) Ұсыныс — билікке және Ұлттық банкке қандай қадамдар керек?

• Ашықтық пен коммуникация: нарық қатысушылары мен бизнестің сенімін сақтау үшін Ұлттық банктің интервенциялары мен болжамдары туралы айқын және уақтылы ақпарат керек. 

• Бюджет пен Ұлттық қор менеджменті: валюталық сатылымдардың прогнозталатын және мөлшерлі түрде жүргізілуі нарықтағы қауіптілікті азайтады.

• Монетарлық буфер: инфляциямен күресте базарға сенім тудыратын мөлшерлеме және қажеттілік бойынша тартымды құралдар ұсынылуы тиіс.

Қорытындылай келе: 2025 жылдың қараша айындағы жағдай бойынша тенге қазіргі кезде шамамен 522–526 теңге/$1 аймағында; сарапшылар мен банктердің орташа сценарийлері 2025 жылдың соңына қарай 550–560 жақындауы мүмкін деп болжайды, ал 600+ ықтималдығы — 2026 жылға бағытталған «теріс» сценарий ретінде бар. Яғни, 550 теңге деңгейіне «қайту» — мүмкін, бірақ ол сыртқы (мұнай, DXY) және ішкі (Ұлттық қортың сатылымы, бюджет) факторларға тікелей байланысты; нақты уақыт кестесі — 1–6 ай аралығында өзгеруі ықтимал.