Қазақстан банктеріндегі депозиттер теңгемен санағанда 15‑19 % жылдық сыйақы ұсынады.
Қазіргі Қазақстан экономикасында азаматтар жинақ ақшасын сақтап, құнсызданудан қорғаудың жолдарын іздейді. Депозиттер халықтың дәстүрлі қаржы құралы болып қала бергенімен, соңғы жылдары банктік пайыздар нақты инфляцияны қууға үлгермей отыр. Ресми статистика бойынша, 2024 жылдың соңында инфляция 9 % шамасында болды, ал 2025 жылы да жоғары деңгейде сақталды. Алайда тұтынушылық нарықтағы бағаның өсуі, әсіресе азық‑түлік, тұрғын үй, коммуналдық қызметтер және көлік секторы бойынша ресми көрсеткіштен әлдеқайда жоғары сезіледі. Ұлттық валюта – теңгенің құнсыздануы да азаматтардың жинақтарын азайтып, шынайы сатып алу қабілетін төмендетуде.
Қазақстан банктеріндегі депозиттер теңгемен санағанда 15‑19 % жылдық сыйақы ұсынады. Бағалы қағаздар нарығына тәуелді кейбір банктер 15 %‑дан жоғары да ұсынады, алайда мұндай ұсыныстар, әдетте, жоғары тәуекелмен байланысты. Шетел валютасындағы депозиттер бойынша сыйақы әлдеқайда төмен (1–2 %), себебі доллар немесе еуродағы есепшоттар теңгенің девальвациясынан қорғаныш ретінде қолданылады. Сондықтан көптеген азаматтар теңгемен депозит ашып, жылдық инфляция деңгейінен жоғары сыйақы алуға ұмтылады. Алайда нарықтық инфляция депозит сыйақысынан жоғары болса, нақты табыс теріс болады.
Соңғы екі жылда нан‑тұздық өнімдер, қант, сүт, жұмыртқа секілді тауарлар 15–25 % қымбаттаған. Жергілікті өндірушілер шикізат пен жанар‑жағармайдың қымбаттауын себеп етеді.
Ірі қалаларда тұрғын үй бағасы мен жалдау ақысы 2024 жылдан бері 30 %‑ға дейін өсті. Энергия, құрылыс материалдары мен жұмыс күші бағасының көтерілуі бұл тенденцияны күшейтуде.
Электр энергиясы, су және жылу тарифтерінің кезең‑кезеңімен көтерілуі отбасылық бюджетке ауыр салмақ салуда. Атом станциясының іске қосылуы бұл мәселені ұзақ мерзімді перспективада жеңілдетуі мүмкін, бірақ қазірше жағдай қиын болып тұр.
Халық осы шынайы инфляцияны сезінген соң, банктік депозиттердің пайдасы азайып, баламалы инвестициялар іздей бастайды.Бірнеше инвестиция түрін қарастырып көрелік:
Пәтерлер мен жер телімдерін сатып алу – инфляциядан қорғаудың дәстүрлі тәсілі. Қазақстандағы жылжымайтын мүлік бағасы тұрақты түрде өсіп келеді. Инвестициялық тұрғын үйлерді жалға беру арқылы табыс табуға болады. Бірақ бұл үшін қомақты бастапқы капитал қажет.
Доллар немесе еуро шоттары теңгенің құнсыздануынан қорғануға көмектеседі. Қымбат металдар, әсіресе алтын құймалары мен монеталарды сатып алу да ұзақ мерзімді сақтаудың сенімді құралы саналады. Қазақстандықтар «Астаналық» және басқа зергерлік дүкендерден алтын бұйымдарын сатып алып, оларды болашақта сатуға немесе кепілге қоюға пайдаланады.
Қор нарығы арқылы ұлттық және шетелдік компаниялардың акцияларына немесе облигацияларына инвестиция жасауға болады. Бұл салада тәуекел жоғары болса да, дұрыс таңдалған портфель инфляциядан жоғары табыс беруі мүмкін. Қазақстанда соңғы жылдары биржалық қорлар (ETF) мен корпоративтік облигациялар танымал бола бастады.
Кейбір азаматтар жинақтарын шағын бизнес ашуға немесе ауыл шаруашылығына салуда. Мысалы, жасыл технологиялар, аграрлық кооперативтер немесе қызмет көрсету секторындағы стартаптар арқылы табыс көзін көбейтуге талпынады.
Халықтың көпшілігі қаржы құралдарының ерекшеліктерін дұрыс түсінбегендіктен, жинақтарын тиімсіз орналастырады. Сондықтан қаржы сауаттылығын көтеру – инфляцияға қарсы күрестің басты элементтерінің бірі. Үкіметтік бағдарламалар мен банктердің оқу семинарлары арқылы тұрғындарға инфляция, инвестициялық тәуекел және портфель диверсификациясы туралы білім беріле бастады.
Азаматтар үшін ең маңызды кеңес – жинақты әртараптандыру. Барлық қаражатты бір құралға салмай, бірнеше бағытқа бөліп орналастыру керек: бір бөлігі банктік депозитте, бір бөлігі шетел валютасында, бір бөлігі жылжымайтын мүлік немесе бағалы қағаздарда болуы мүмкін. Инфляцияның жоғарылауына байланысты қысқа мерзімді депозиттерді жиі жаңартып отыру да пайдалы – бұл жағдайда сыйақы ставкалары өзгерсе, жаңасына тез ауысуға мүмкіндік бар.
Мемлекет инфляциямен күресу үшін монетарлық саясатты қатаңдатып, базалық мөлшерлемені көтеріп келеді. Бұл депозиттік пайыздардың артуына ықпал етеді, бірақ экономикалық белсенділікті тежей алады. Сонымен қатар мемлекеттің әлеуметтік бағдарламалары – тұрғын үй құрылысы, субсидияланған ипотека және жергілікті өндірісті қолдау арқылы баға өсімін тежеуге бағытталған.
Қазақстандағы депозиттік пайыздық ставкалар ресми инфляция деңгейінен сәл жоғары болғанымен, реалды инфляция мен теңгенің құнсыздануы халықтың жинақтарының сатып алу қабілетін төмендетіп келеді. Сол себепті азаматтар баламалы инвестиция құралдарын қарастыруда. Қаржы сауаттылығын арттыру және активтерді әртараптандыру – инфляциядан қорғанудың басты тетіктері. Мемлекет экономиканы тұрақтандыруға күш салуда, бірақ әрбір азамат өз қаржысын сақтаудың жауапкершілігін сезінуі тиіс.