Қазақстанда несие алу қиындады: Бұл халықтың қарызын азайта ма?

Соңғы жылдары Қазақстанда халықтың несиеге тәуелділігі күрт артып, қарыз жүктемесі қоғамның өзекті мәселесіне айналды. Тұрмыстық қажеттіліктерді жабу үшін несиемен күн көру, тіпті күнделікті шығынға онлайн қарыз алу – қалыпты құбылысқа айналғандай.

Ұлттық банк мәліметінше, 2025 жылдың алғашқы тоқсанында қазақстандықтардың тұтынушылық несиелері 8,5 трлн теңгеге жеткен. Бұл – өткен жылмен салыстырғанда 23%-ға көп. Әсіресе, табысы төмен азаматтар қаржы ұйымдарының тұтынушылық несиелеріне тәуелді.

Осы жағдайды ескере отырып, биыл қаржы реттеушілері халықтың шектен тыс қарызға батуының алдын алу үшін несие алу талаптарын күшейтті. Бұл шектеулер расымен де халықтың қарызын азайта ма, әлде жаңа қиындықтарға ұрындыра ма?

Несиелеуге қандай өзгерістер енгізілді?

2025 жылдың маусым айынан бастап Қазақстанда несие беру тәртібі біршама қатаңдатылды.

Енді:
 • Қарыз жүктемесінің коэффициенті қатаң бақыланады.
Әрбір адамның ай сайынғы төлемдері оның ресми табысының 70%-ынан аспауы керек. Бұрын бұл көрсеткіш 90%-ға дейін жеткен жағдайлар кездесетін.
 • Кірісті тексеру талабы күшейтілді.
Бұрын кейбір қаржы ұйымдары табысты толықтай тексермей-ақ несие беретін. Енді бұл талап міндетті.
 • Қайта қаржыландыру несиелеріне шектеу қойылды.
Бұрын бірнеше ұйымнан қатар несие алып, қарызын жаңа қарызбен жабу жағдайлары көп болған. Енді бұл үрдіске тосқауыл қойылады.
 • Онлайн микрокредиттерге бақылау күшейді.
Пайыздық мөлшерлемелер мен айыппұлдарға да шектеу қойылды.

Сарапшылар не дейді?

Экономист Алмас Тұрсыновтың айтуынша, бұл қадамдар елдегі несиелік дағдарысты тежей алады.

“Қазір халықтың едәуір бөлігі жалақысы жетпеген соң қарыз алады. Бір қарызды екінші несие арқылы жауып жүргендер көп. Бұл қауіпті тенденция. Сондықтан несиеге қолжетімділікті шектеу уақыт талабынан туындаған қадам”, – дейді сарапшы.

Дегенмен, бұл шаралардың басқа қыры да бар.

Қаржы талдаушысы Гүлмира Қуатованың пікірінше, табысы аз, бірақ шұғыл қаражатқа мұқтаж адамдар енді қаражатты көлеңкелі нарықтан алуға мәжбүр болуы мүмкін:

“Банктен немесе микроқаржы ұйымынан ала алмаған соң, халық жеке адамдардан қарыз алуға көшеді. Бұл жерде өсімқорлық пен заңсыз пайыздар мәселесі туындайды”, – дейді ол.

Халыққа қалай әсер етеді?
Жағымды жағы:
 • Қаржылық сауаты төмен азаматтар үшін шектеулер артық қарыз алудың алдын алады.
 • Жеке тұлғалардың банкротқа ұшырау қаупі азаяды.
 • Экономикалық тұрақтылық сақталады.

Күрделі жағы:
 • Табысы төмен азаматтар үшін қарызға қолжетімділік қиындайды.
 • Көлеңкелі несие нарығы күшеюі мүмкін.
 • Тұтынушылық сұраныс төмендейді, бұл өз кезегінде шағын және орта бизнесті тежейді.

Қарызға белшеден батудың себебі неде?

Қазақстанда несиеге тәуелділіктің бірнеше себебі бар:
 • Жалақының төмендігі.
Көптеген қазақстандықтар күнделікті қажеттілігін несиемен өтеп отыр.
 • Қаржылық сауаттың жетіспеуі.
Халықтың басым бөлігі өзінің төлем қабілетін есептемей, оңай несие рәсімдей салады.
 • Онлайн қарыздардың қолжетімділігі.
Бұрын бірнеше минутта интернет арқылы несие рәсімдеу әдетке айналып кеткен.

Не істеу керек?

Мамандардың пікірінше, тек шектеулермен мәселе шешілмейді. Оған қоса:
 • Қаржылық сауаттылықты арттыру қажет;
 • Жалақы деңгейін көтеру саясаты жүргізілуі тиіс;
 • Табысы аз азаматтарға арзан әрі заңды несиелік өнімдер ұсынылуы керек (мысалы, әлеуметтік несиелер).

Қазақстандағы несиелеу жүйесін қатаңдату – уақыт талабынан туған қадам. Алайда бұл шаралар кешенді түрде жүзеге аспаса, яғни халықтың табысы артпаса, қаржылық сауаты жоғарламаса, мәселе түбегейлі шешілмейді. Несиелік шектеулер бір жағынан пайдалы болғанымен, екінші жағынан жаңа әлеуметтік қиындықтарға себеп болуы мүмкін.

Халық үшін ең тиімді шешім – өз табысына сай өмір сүруді үйрену, қаржылық жоспарлауды меңгеру және мүмкіндігінше қарыздан қашу.