Бұған дейін Трамп АҚШ-тың соққылары Иранның ядролық бағдарламасын толығымен жойды деп мәлімдеген еді.
Жақында Вашингтонда болған Израиль премьер-министрінің кеңесшісі Рон Дермер Израильдің жоғары лауазымды шенеуніктеріне АҚШ президенті Дональд Трамп «белгілі бір шарттармен» Иранға жаңа соққы беруді мақұлдауы мүмкін екенін айтты, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.
Израиль 13 маусымнан бері Иранға соққы беріп, ядролық нысандарды, жоғары лауазымды әскери шенеуніктерді және ядролық ғалымдарды нысанаға алып жатыр. Иран бұған жауап ретінде Израильге зымырандар мен ұшқышсыз ұшақтар ұшырған.
Енді Тегеран тарапы Израиль мен Американың бомбалауынан бүлінген Фордо, Натанз және Исфахандағы Иранның ядролық нысандарынан жоғары байытылған уранды шығару қарекетінде болуы ықтимал. Ал Израиль осыған жауап қатпақ.
Бұған дейін Трамп АҚШ-тың соққылары Иранның ядролық бағдарламасын толығымен жойды деп мәлімдеген еді. Айта кетейік, АҚШ 22 маусымға қараған түні Фордо, Натанз және Исфахандағы ядролық нысандарға зымырандар мен бункер бомбаларымен соққы беріп, қақтығысқа кіріскен. Екі күннен кейін Иран алдын ала ескерту жасап, Қатардағы АҚШ әскери базасына шабуыл жасады. 24 маусымда Израиль мен Иран АҚШ-тың қысымымен атысты тоқтатуға келісті.
Израиль тағы қандай «отты» баспақ?
Израильге қарсы шабуылдардың әсерінен қаза тапқандар саны артты. Израиль күштерінің мәліметі бойынша, зымырандардан 28 адам қаза тапты (оның ішінде бір әскери қызметкер) , ал Иранның хабарлауынша шабуылдардан 935 адам қаза болған . Иран билігі қаза тапқандар арасында жоғары лауазымдағы офицерлер мен ядроғалымдардың барын атап өтті. Жергілікті ақпарат көздері Йемендегі Иранға жақын «Хұти» көтерілісшілері Израиль мен халықаралық сауда жолдарын нысанаға алуды жалғастырып, қосымша шабуылдар жасауға уәде еткенін хабарлады . Сондықтан Израиль Иранның проксилеріне – мысалы, Хизбалла мен Хұтиге қарсы да қимылдап келеді, бұл қақтығыстың аймақтық сипатқа ұласуы мүмкін екеніне ұйғарады.
АҚШ пен Батыс елдерінің позициясы
АҚШ президенті Дональд Трамп Израильдің соққыларын қолдап, «қазір Израиль жеңіп жатыр, соғысты тоқтату қиын» деді . Ол әлем басшыларына Израиль Ираннан төнетін ядролық қауіптің алдын алуға әрекет етіп жатқанын айтты. Алайда АҚШ Конгресі мен қоғамда өкілеттіксіз шабуылға қарсылар да табылды: демократиялық саясаткерлер президентті конституцияға қайшы іс-әрекет жасады деп сынға алды . Ұлыбритания премьер-министрі Кир Стармер АҚШ-тың әскери операциясын қолдап, «израильдік соққылар Иран ядролық бағдарламасының қауіпін азайтуға бағытталған» екенін айтты . Еурокомиссияның сыртқы саясат жөніндегі жетекшісі Кэтрин Каллас Иранмен дипломатиялық реттеуді қалпына келтіру қажеттігін, «Иранның ядролық қаруына жол берілмеуі керек» екенін атап өтті . Сонымен қатар БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш қақтығысқа тоқтату қажет екенін айтып, жағдайдың «өлтіріске жылдам тартылып келе жатқанын» ескертті .
Аймақтағы жалпы геосаяси ахуал (Сирия, Ливан, Сауд Арабиясы және т.б.)
Таяу Шығыстағы жағдай шиеленісті. Сауд Арабиясы Иранның ядролық нысандарына шабуылдан «терең алаңдаушылық» білдірді . Персид шығанағы елдері (Катар, Оман, БАӘ) да оқиғалардың қауіптілігіне назар аударып, мәселені дипломатиялық жолмен шешуге шақырды . Түркия мен Еуропа елдері шиеленісті бәсеңдетуге тырысып, екі тараппен де байланыстарын сақтап отыр.
Ливандағы Хизбалла қозғалысы шабуылдарды айыптап, жауын күшейтуге уәде етті . Сирияда да Иранның бірнеше әскери базасы бар, Израиль оларды бақылауға алып, бұрын-соңды соққы берген (мысалы, 2023-2024 жылдары). Йемендегі Иранға жақын «Хұти» көтерілісшілері Израиль мен сауда кемелеріне шабуылдап, АҚШ-қа қарсы да соққыларын көбейтуде . Сондықтан Израиль Иранның прокси-топтарына қарсы да әрекет етіп, қақтығыстың бүкіл аймаққа тарап кетпеуіне күш салады.
Ядролық бағдарламаның әскери соққыға әсері
Израиль мен оның одақтастары Иранның ядролық қару жасауына жол бермеуді басты мақсат етті. 13 маусымдағы әуе шабуылы Иранның ядролық инфрақұрылымына айтарлықтай зиян келтірді, ал АҚШ барлау деректеріне сәйкес бұл операция бағдарламаны бірнеше айға тежеді деп бағалануда . Дегенмен сарапшылар Иранда терең көміліп жатқан бірнеше байыту орталықтары бар екенін ескертеді, сондықтан әуе соққысы ядролық жобаны толық жоюға жеткіліксіз болуы мүмкін . АҚШ пен Израиль шабуыл арқылы Иранның «ядерной олжаға» қол жеткізуін қиындатуға тырысса, Иран билігі ядролық қарудан бас тартқанын айтып, бар байыту процестерін бейбіт мақсатта жүргізетінін қайталап мәлімдеді . Сарапшылар бұл соққылар Иран ядролық бағдарламасын қаншалықты бәсеңдететінін әлі талдап жатыр.
Соғыс басының екінші аптасында Ираннан Израильге зымыран және дрон шабуылдары қарқынды жалғасты. Иран ислам революциялық гвардиясы (IRGC) бірнеше лезде зымырандық толқындарды (17 толқынды) атқылады, олардың көбі Тель-Авив, Хайфа, Беэр-Шева қалаларын және жақын маңдағы әскери базаларды нысанаға алды . IRGC басшылығы «Бен-Гурион» халықаралық әуежайы мен зерттеу орталықтарын ауыр «Хейбар-Шекан» зымыранымен көздегенін хабарлады . Иран басшылығы қарсылыққа дайын екенін бірнеше рет көрсетті: сыртқы істер министрі Аббас Арақчи шабуылдарды «соғыс қылмысы» деп айыптап, Израиль агрессиясы тоқтамаса жауап соққыларының күшейетіні туралы ескертті.
Иран тарапынан жауап және дайындық
Маусым айында Израиль әскерилері Иранның бірқатар әскери және ядролық объектілеріне әуе соққыларын берді. Әуе шабуылдары барысында Тегеран мен Табризтегі әскери зертханалар, зымыран өндіріс орталықтары мен басқа да маңызды нысандарға нысана салынды . Израиль премьер-министрі Биньямин Нетаньяху мен қорғаныс министрі Израэль Кац қақтығысты одан әрі жалғастыруға дайын екенін мәлімдеді. Мысалы, Кац әуе күштерінің оқу-жаттығуында: «Израильдің ұзын қолы сіздерді Тегеран мен Табризде, Исфахандағы кез келген жерде жетеді. Біз қалмасақ, одан да күшті ораламыз» деді . Сонымен қатар Нетаньяху «айатолла үкіметінің барлық нысандарына соққы береміз, бұған дейін сезгендері болашақтағы оқиғалармен салыстырғанда ештеңе» деді . Мысалы, Израиль армиясы 13 маусымда күтпеген әуе шабуылын жасау арқылы Иранның ядролық объектілері мен зымыран қоймаларына соққы берді . Соңында АҚШ-тың ядролық нысандарға соққысынан кейін 24 маусымда екі тарап БҰҰ-ның делдалдығымен соғысты тоқтатты