Енді Таиланд пен Камбоджа елінің арасынан "қара мысық" өткен секілді.
Таиланд пен Камбоджа шекарасы бойындағы күрделі жағдайдың түп-төркінін 20-шы ғасырдың басындағы француз колониялық картадан іздеуге болады. 1907 жылы жасалған картаның дәлдігіне екі ел наразылық танытқандықтан, 817 шақырым шекараның кейбір учаскелерін қайсысына тиесілі екенін таласып келе жатыр, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.
Тайланд пен Камбоджа арасындағы шекара қақтығысының себептері мен тарихы
Екі ел бірнеше тарихи жерге – әсіресе 11-ғасырлық Преах-Вихеар (тайландша Khao Phra Viharn) ғибадатханасына ие болуға таласады. Дүниежүзілік сот 1962 жылы бұл ғибадатхананы Камбоджаға берген, алайда оның айналасындағы жерлер дауларында шиеленіс азаймаған. 2008 жылы Камбоджа ғибадатхананы ЮНЕСКО-ның мәдени мұрасы тізіміне енгізбек болған кезде атыс шығып, 2011 жылы артиллериялық шабуылдарда ондаған адам қаза тауып, қақтығыс аймаққа тұрақты түрде оралып тұрды.
2013 жылы ICJ Преах-Вихеар айналасындағы территория Камбоджаның құзыретінде екендігін растағанымен, екі елде даулар тоқтаған жоқ. Сонымен бірге Та Моан Том сияқты басқа да тарихи орындар талас тудырып, 2025 жылдың ақпанында екі елдің сарбаздары шектеу қойып қалған. Әскери шиеленіс саяси шиеленіске де айналды: маусымда Тайланд премьер-министрінің Камбоджаның бұрынғы басшысы Хун Сенмен жасырын сөйлесуі жұрттан үлкен наразылық тудырып, премьер-министрдің 1 шілдеде уақытша қызметінен тыс қалуына себепші болды.
Колониалдық карта және шекараның белгіленбеуі: Француз 1907 жылғы шекара картасындағы ұмыт қалған жер учаскелері – қақтығыстың негізгі факторы. Камбоджа бұл картаны өзінің құзыреттілігін дәлелдеу үшін алға тартады, ал Тайланд оның дәл еместігін айтады. Преах-Вихеар ғибадатханасы: 1962 жылы Дүниежүзілік сот ғибадатхананы Камбоджаға бергенмен, Тайланд Преах-Вихеар айналасын өз территориясына қосуды талап етіп келді. 2008–2011 жылдары ғибадатхананы ЮНЕСКО тізіміне енгізу талпынысы қақтығыстарға алып келіп, ондаған адам қаза тапты. Саяси шиеленістер: 2025 жылдың мамырынан бастап басталған шиеленіске саясат та түрткі болды. Маусымда Тайланд премьер-министрі Хун Сенмен келіссөз жүргізген жазбаның жариялануы қоғамдық наразылықты күшейтті және оның отставкаға кетуіне (немесе іс-әрекетін тоқтатуға) соқты. Бұл жағдай екі ел арасындағы сенімге серпіліс жасап, енді шекара соттары мен үкіметаралық механизмдері қарулы қақтығысқа ұласты.2025 жылғы маусым–шілде аралығындағы шекара оқиғалары
2025 жылдың сәуір–мамыр айларында әуелі майдың соңында Камбоджа жағының сарбазы қаза тапқан оқиғаға байланысты әскери шиеленіс басталды.
Одан соң маусым айында екі елдің шекара комиссиялары 14 маусымда келіссөзге жиналды, алайда бейбіт келісім шығара алмады.Шілде айының соңында жағдай күрт ушықты.
25–28 шілде аралығында артиллериялық атыс қыза түсті. Екі ел де бір-бірін алғашқы болып оқ атты деп айыптап, шекара бойында ауыр қарулар қолданды. Reuters дерегіне қарағанда, қақтығыстар ең ауыр деңгейге жетіп, 30-дан астам адам қаза тапты (оның ішінде Тайландта – 13 бейбіт тұрғын, Камбоджада – 8 адам) және 200 мыңнан астам адам шекаралық аудандардан күштеп көшірілген.
Әсіресе Тайландтың Сисакет және Сурин провинциялары мен Камбоджаның Оддар-Меанчи провинциясында ірі жанжалдар болды. 12-ге жуық орныққан нүктеде атыс шықты деген хабарлама бар. Қақтығыстың екінші күні Тайланд ұшқышсыз ұшақтар мен тіпті F-16 ұшақтарын пайдаланған, ал Камбоджа ракеталық зеңбіректерімен жауап берді.
25–28 шілде: Өткен онжылдықтағы ең ірі қақтығыстар басталды. Екі жақтың да авиация, артиллерия және қаруланған әскери бөлімшелері қатынасты. Reuters мәліметінше, 25 шілдеден бастап үзіліссіз атыс жалғасып, қаза болғандар саны 30-дан асып, жұрт шекарадан үдере көшірілді.
Келіссөздер: 27 шілдеде Малайзия астанасында Малайзия премьер-министрі Анвар Ибрахимнің араласуымен келіссөздер басталды. Таиланд пен Камбоджа басшылары ақырында 28 шілдеде татуласуға уағдаласты. Кешке қарай «тежеусіз және біржақты» атысты тоқтату туралы келісім жарияланды.
Ашық шығындар: Тағы бір мәлімет бойынша, қақтығыс аймағында 32 адам қаза тауып, жүз мыңдаған адам шекаралық облыстардан паналайтын орындарға көшті. Оқиға орнында тұрғындар эвакуациялану үстінде, медициналық мекемелер мен үйлер бүлінді. Таиланд әскери жағдай енгізіп, сегіз ауданға әскери заң қолданды. Камбоджа да шекара аймақтарындағы азаматтарын арнайы лагерьлерге орналастырды.
Халықаралық реакция және Дональд Трамптың араласуы
Қақтығысқа халықаралық қауымдастық та бей-жай қарамады. Ұйымдасқан шабуылдарға және бейбіт тұрғындардың қаза табуына байланысты БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш екі жаққа дер кезінде атысты тоқтатып, мәселелерді бейбіт жолмен шешуді ұсынды. Сонымен бірге Қытай мен АҚШ та араласуға тырысты. Қытай сыртқы істер министрі Шыңжаң Ы Камбоджа мен Тайландты «колониалдық мұра» пайда болған қақтығысқа салмақты қарауды талап етіп, дауды келіссөз арқылы шешуге шақырды.
Дональд Трамп – осы шиеленісті татуластыруға белсенді араласқан саяси тұлға. Ресми үкіметтік статус болмаса да, АҚШ Президенті Трамп қақтығыс кезінде екі ел басшыларымен телефон арқылы сөйлескенін айтты. Reuters хабарлауынша, 26 шілдеде ол Камбоджа мен Тайландтың басшыларын атысты тоқтатып, бітімге келуге шақырғанын жазды. Трамп сондай-ақ «атуды тоқтату туралы дереу келіссөз жүргізіп, ең соңында бейбітшілік орнатамыз» деп жариялап, екі елді келіссөз үстеліне қайта оралуға үндеді. Кейбір сарапшылар бұл әрекеттерге таңдана қарады: Грегори Полингтің айтуынша, Трамптың сауда келісімін барымтаға айналдырып, атысты тоқтату уәдесін беріп отырғаны аймақ елдерінің ренжісіне себеп болуы мүмкін.
Камбоджа мен Таиланд арасындағы шекаралық қақтығыс аясында тараптар Малайзия астанасы Куала-Лумпурда келіссөздер өткізуде. Оған Камбоджа премьер-министрі Хун Манет арнайы келсе, Таиланд делегациясына елдің уақытша премьері Фумтам Вечаячай жетекшілік етуде.
Келіссөздерге Малайзия премьер-министрі Анвар Ибрагим төрелік етіп отыр. Ол Камбоджа мен Таиланд үкіметтері өзара бейбіт келісімге келуге көмектесуді сұрағанын атап өтті.
Қақтығыс жалғасып жатқан тұста Таиландтың 2-армиялық округі шекарадағы жағдайға қатысты жаңартылған деректерді жариялады. Әскери ведомствоның мәліметінше, қазір атыс жүріп жатқан аймақ саны жетіге дейін қысқарған. Бұл алғашқы күнмен салыстырғанда үш учаскеге аз.
Қақтығыс салдарынан 51 бейбіт тұрғын зардап шеккен:
- 14 адам қаза тапты;
- 12 адам ауыр жараланған;
- 12-сі орташа жарақат алған;
- 13 адам жеңіл жарақатпен тіркелген.