Иран валютасының құнсыздануы мен инфляцияның күшеюі күтіледі.
2025 жылдың қыркүйек айының соңында Ұлыбритания, Франция және Германия (E3) Иран ядролық келісімін (JCPOA) бұзды деп санап, БҰҰ-ға «snapback» деп аталатын арнайы механизмді іске қосты. Нәтижесінде бұрынғы алынған бірқатар халықаралық санкциялар қайта күшіне енді. Одан кейін Еуропалық Одақ пен АҚШ та өздерінің қосымша шектеулерін жариялап, Иранның қаржы, мұнай, кеме тасымалы және әскери-техникалық салаларына жаңа тосқауылдар қойды.
Қандай шектеулер енгізілді?
БҰҰ деңгейінде: қару-жарақ саудасына эмбарго, уран байыту мен баллистикалық технологияларға шектеу. Еуропалық Одақ: Иран орталық банкінің активтерін бұғаттау, мұнай сатып алуға тыйым, алтын және кеме тасымалына қатысты шектеулер. АҚШ: қаржылық желілерге, әскери бағдарламамен байланысты компаниялар мен кеме иелеріне санкциялар.Даулы мәселе Ресей мен Қытай бұл шешімді заңсыз деп танып, мойындамайтынын мәлімдеді. Тегеран да санкцияларды қабылдамайтынын айтты. Сондықтан халықаралық аренада «snapback» механизмі заңды ма, жоқ па деген үлкен дау туындап отыр.
Қытай мен Ресей ұсынған шешімді алты айға кейінге қалдыру жөніндегі соңғы сәтте енгізілген қарар қабылданбады: Қауіпсіздік Кеңесінің тоғыз мүшесі кейінге қалдыруға қарсы дауыс берді, тек төртеуі қолдады. Дауыс беруден кейін БҰҰ жанындағы Ұлыбританияның тұрақты өкілі Барбара Вуд былай деп мәлімдеді:
«Біз алаңдаушылықтарды жою үшін үнемі дипломатиялық күш жұмсадық. Иран келіссөз процесін бұғаттағанына өкініш білдіреміз».МАГАТЭ мәліметінше, Иран — ядролық қаруы ресми түрде жоқ жалғыз ел, бірақ уран байытуды 60 пайызға дейін жеткізген. Ядролық оқтұмсықтар үшін 90 пайыз қажет, ал энергетикалық мақсаттар үшін 3,67 пайыз жеткілікті. Алайда Тегеран өз бағдарламасының тек бейбіт сипатта екенін мәлімдейді.
Экономикалық және әлеуметтік әсер
Иран валютасының құнсыздануы мен инфляцияның күшеюі күтіледі. Мұнай экспорты қысқарады, шетелдік банктермен операциялар қиындайды. Әлеуметтік тұрғыда бағаның өсуі мен тауар тапшылығы халыққа ауыр соққы болуы мүмкін.
Аймақтық салдары
Сарапшылардың айтуынша, санкциялар Таяу Шығыстағы шиеленісті күшейтіп, Иранды аймақтық одақтастары арқылы қысым көрсетуге итермелеуі мүмкін. Бұл мұнай бағасына да әсер етіп, әлемдік нарықтағы тұрақсыздықты арттырады.
Иранға қарсы халықаралық санкциялар 10 жылдан кейін қайта күшіне енді. БҰҰ-ның Қауіпсіздік кеңесі Тегеран 2015 жылғы ядролық келісім бойынша өзінің міндеттерін сақтамай отыр деп шешті. Сол себепті санкцияларды қайтаруға дауыс берді. Оған сай Иранға уранды байыту және қайта өңдеуге, бұл елге қару тасымалдауға, баллистикалық зымырандарға қатысты кез келген әрекетке тыйым салынды. Бұған қоса ондаған ирандық шенеуніктің шетелге шығуына рұқсат жоқ. Бірқатар заңды және жеке тұлғалардың активтері бұғатталады.
2015 жылы АҚШ, Ұлыбритания бастаған 5 держава Иранмен ядролық келісім жасады. Бұған айырбас ретінде Тегеранның ядролық секторымен байланысты кей санкциялар күшін жойған еді. Иран парламенті БҰҰ-ның қайта санкция жариялауын заңсыз деп мәлімдеді.
Иранға қарсы санкциялардың қайта енгізілуі – геосаяси тұрғыдан маңызды шешім. Ол Иран экономикасына ауыр соққы болып қана қоймай, аймақтық қауіпсіздік пен ғаламдық нарыққа да ықпал етуі ықтимал. Ал ұзақ мерзімдегі нәтиже дипломатиялық келіссөздерге байланысты болады.