Қазақстан үшін егін жинау — жай ғана аграрлық науқан емес, елдің әлеуметтік-экономикалық тынысын айқындайтын үлкен белес.
Күздің иісі білінген сайын дала өзгеше түрге енеді. Комбайндар гүрілдеп, бірінен соң бірі алтын түсті бидайды жайпап түсіріп жатыр. Бір ауылда қамба толып, қуаныш сезімі тараса, екінші ауылда өнім аз болып, фермерлердің қабағы қатулы. Қазақстан үшін егін жинау — жай ғана аграрлық науқан емес, елдің әлеуметтік-экономикалық тынысын айқындайтын үлкен белес, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.
Даладағы көрініс
Солтүстік Қазақстанның алқаптарына барсаң, көз ұшында дірілдеп тұрған комбайндардан басқа ештеңе көрмейсің. Әр гектардан 11–12 центнерден өнім алып отырған шаруашылықтар бар. Ауылдың қарт диқанын жолықтырдық:
– Біздің ауылда биыл жақсы шықты. Жауын дер кезінде жауды, жерге күш түсті. Тек шығынға қарық қылып жатыр ғой: жанармай болсын, тыңайтқыш болсын, бағасы ұшып тұр, – дейді ақсақал.
Ал Қостанайдың бір ауданына барсаң, мүлдем басқа көрініс. Жердің беті қурап кеткен, комбайн әрең жүріп, шөптен бидай іздеп жүргендей. Жергілікті шаруаның айтуынша, кей жерде гектарынан 5–6 центнер ғана түсіп жатыр.
Болжам: қай сценарий іске асады?
Сарапшылар биылғы өнімнің нақты көлеміне қатысты үш түрлі сценарий айтады:
Оптимистік нұсқа – ауа райы қолайлы болып, соңғы аптада өнім молынан жиналса, жалпы түсім 18–20 млн тоннаға жетуі мүмкін.
Орташа нұсқа – 15–16 млн тонна шамасында болады деген негізгі болжам.
Пессимистік нұсқа – құрғақшылық пен шығындарға байланысты өнім 12–14 млн тонна көлемінде қалып қоюы ықтимал.
Фермерлердің үні: шығын мен үміт
Фермерлердің бірауыздан айтып отырғаны — шығынның көптігі. Жанар-жағармай қымбат, тыңайтқыш екі есеге өсті, техника бағасы қол жетпейтін деңгейде.
Ауыл шаруашылығы серіктестігінің басшысы былай дейді:
– Бидайды өсіру оңай емес. Бізге гектарына кем дегенде үш түрлі тыңайтқыш керек. Биыл оның бағасы екі есеге өсті. Оған дизель отынының құнын қосыңыз. Біз жиналған өнімді сатсақ та, кей шығынды жабуға әрең жетеді. Бірақ бәрібір жерді тастамаймыз. Бұл біздің кәсібіміз ғана емес, өміріміз, – дейді ол.
Министрліктің ұстанымы: «Алдымен ішкі нарық»
Ауыл шаруашылығы министрлігі сақтықпен сөйлеп отыр. «Биылғы басты міндет – елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету» дейді мамандар.
– Біз ең алдымен ішкі нарыққа жеткілікті астықты сақтап қаламыз. Нан бағасы тұрақты болуы керек. Содан кейін барып экспорт көлемін қарастырамыз. Алдын ала болжам бойынша, 8–10 млн тонна өнімді сыртқы нарыққа шығаруға мүмкіндік бар, – дейді министрлік өкілдері.
Сарапшылар не дейді?
Азық-түлік нарығы зерттеушілері
Сарапшылардың пікірінше, Қазақстанның басты артықшылығы – астық сапасы. Құрғақ климатта өскен бидайдың ақуызы жоғары, бұл сыртқы нарықта сұранысқа ие.
– Өзбекстан мен Тәжікстан үшін Қазақстан астығы – стратегиялық өнім. Одан бөлек, Иран мен Ауғанстан да біздің бидайға тәуелді. Бірақ логистика шешілмесе, бұл артықшылық толық пайдаланылмайды, – дейді нарық зерттеушісі.
Экономистердің айтуынша, астық экспорты ел бюджетінің кірісін молайтып қана қоймай, ауылдағы жұмыс орындарын сақтаудың кепілі.
– Егер мемлекет фермерлерді қолдауды күшейтсе, Қазақстан жыл сайын 20 млн тоннадан астам өнім алып, әлемдік үздік экспортшылар қатарына ене алады, – дейді экономист мамандар.
Биыл қанша көлемде дәнді дақыл эспортталуы мүмкін?
Қазақстанның дәстүрлі сатып алушылары – Өзбекстан, Тәжікстан, Қырғызстан, Иран және Ауғанстан. Кей жылдары Қытай мен Түркия да қазақстандық астықты көбірек алуға қызығушылық танытқан.
Күтілетін көлем – 8–10 млн тонна.
Кедергілер – теміржолдағы өткізу қабілеті, Ресей транзитіне тәуелділік, шекарадағы бюрократиялық рәсімдер.
Бәсекелестік – Ресей мен Украина өз астығын арзандатып нарыққа шығарып отыр.
Нарық пен баға: кім ұтады?
Әлемдік нарықтағы баға құбылмалы. Егер Қазақстан сапалы өнім көп жинаса, бағасы қымбат нарықтарға шығуға мүмкіндік бар. Бірақ өнім сапасы төмен болса, арзан астықпен бәсекелесуге тура келеді.
Фермерлер мұндайда көбіне астықты қоймада ұстап, баға көтерілген кезде сатуды жөн көреді. Бірақ қойма жалдау мен сақтаудың да өзіндік шығыны бар.
2025 жылғы егін жинау – Қазақстан үшін үлкен сынақ. Бір өңір қуанып отыр, екінші өңір шығынға белшесінен батты. Министрлік ішкі нарықты қорғап, нан бағасын ұстап тұруға тырысса, фермерлер күнкөріс үшін күресіп жүр. Сарапшылар болса, экспорт әлеуетін жоғары бағалайды, бірақ логистиканы ең әлсіз тұс деп атайды.
Қазақстан биыл да аймақтағы басты астық экспорттаушы мәртебесін сақтап қалады. Бірақ дәннің тағдыры тек далада емес, саясат пен нарықтың тепе-теңдігінде шешіледі.