Қазақстандағы демографиялық саясат қайда бет алды?

Қазақстандағы демографиялық саясат – елдің әлеуметтік-экономикалық болашағы үшін аса маңызды стратегиялық бағыт. Мемлекет туу көрсеткіштерін, көші-қон үдерістерін, урбанизацияны және халықтың жас құрылымын реттеп отыру арқылы ұзақмерзімді даму траекториясын айқындайды. Бұл материалда Skifnews.kz ақпарат портиалы ресми статистикаға сүйене отырып, қазіргі демографиялық ахуалды, оның себеп-салдарын және болашаққа болжамдарды қарастырады.

2025 жылғы 1 шілдеде Ұлттық статистика бюросы Қазақстан халқының санына қатысты жаңа мәліметтерді жариялады.

Бюроның Telegram-арнасында жарияланған статистикалық деректерге сәйкес: 2025 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша Қазақстан халқының саны 20 370 672 адамды құрады.

Бюроның ақпараты бойынша, жыл басынан бері халық саны 87,2 мың адамға артқан, оның ішінде:

табиғи өсім есебінен – 80 мың адамға; миграциялық өсім есебінен – 7,2 мың адамға.

Туу көрсеткіштері соңғы онжылдықта салыстырмалы түрде төмендеу үрдісіне ие. ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметіне сәйкес, 2024 жылы елде 405 мыңнан астам бала дүниеге келген. Бұл 2021 жылғы деңгейден едәуір төмен. Сарапшылар мұны урбанизацияның күшеюі, жастардың өмірлік басымдықтарының өзгеруі және экономикалық тұрақсыздықпен байланыстырады.

Демография саласының маманы, әлеуметтанушы Аяулым Сағынбаева бұл туралы 2024 жылғы қазанда өткен "Әлеуметтік даму және демография" атты ғылыми конференцияда сөйлеген сөзінде атап өтті:

"Қала тұрғындары көбіне баланы сапалы өсіруді, жақсы білім беруді бірінші орынға қояды. Сондықтан көпбалалылық үрдісі ауылға қарағанда қалада төмен." (Дереккөз: Әлеуметтік зерттеулер орталығының конференция материалдары, 2024 ж.)

Ұлттық статистика бюросының 2025 жылғы 1 қаңтардағы ресми мәліметіне сәйкес, Қазақстан халқының 63,1 пайызы қалаларда тұрады. Сарапшылардың болжамынша, 2050 жылға қарай бұл көрсеткіш 70 пайызға жетуі мүмкін. Бұл үрдіс урбанизацияның күшеюімен байланысты. Урбанизация өз кезегінде халық тығыздығын арттырып, әлеуметтік инфрақұрылымға (мектептер, ауруханалар, қоғамдық көлік және т.б.) айтарлықтай жүктеме түсіреді. Сонымен қатар, қалалық өмір салты көпбалалы отбасылар үшін тұрмыс жағынан қиындықтар туындатуы мүмкін. (Дереккөз: Ұлттық статистика бюросы)

Сарапшылар урбанизацияның туу деңгейіне әсер ететін бірнеше факторын атайды:

Тұрғын үй мен балабақша тапшылығы Жоғары өмір сүру құны Әйелдердің мансаптық ұмтылысы Жас отбасылардың дербес өмірге бейімделуі

Қазақстанда ішкі және сыртқы көші-қон да демографиялық жағдайға әсер етуде. 2023 жылы Қазақстанға 36 мыңнан астам адам көшіп келсе, 25 мыңнан астам адам елден кеткен. Келушілердің басым бөлігі еңбек мигранттары мен қандастар.

Халықтың жасы құрылымы да маңызды фактор. Қазіргі уақытта ел халқының 30%-дан астамы – 14 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдер. Ал егде жастағы адамдардың үлесі де артып келеді, бұл әлеуметтік жүктеменің өсуіне әкеледі.

Қазақстан үкіметі 2021 жылдан бастап "Ұлттық жобалар" аясында ана мен баланы қолдау шараларын кеңейтіп келеді:

"Балалар жылы", "Аңсаған сәби" секілді бастамалар "Жанұя" орталықтары арқылы психологиялық және заңгерлік көмек көрсету Көпбалалы аналарға жәрдемақы, тұрғын үй және жеңілдіктер

Бұдан бөлек, отбасылық-демографиялық саясаттың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы әзірленіп жатыр. Ол отбасы институтын нығайту, ерте некеге тұру мен ажырасу деңгейін төмендету және бала тәрбиесіне қоғамның қатысуын арттыруды көздейді.

Қазақстандағы демографиялық саясат күрделі, көпқырлы құбылыс. Урбанизация, өмір сүру деңгейінің артуы, көші-қон және мәдени өзгерістер туу көрсеткіштеріне тікелей ықпал етеді. Мемлекет осы үдерістерді ескеріп, кешенді қолдау тетіктерін іске асыруы қажет. Бұл – болашақ ұрпақтың саны ғана емес, сапасын да қамтамасыз етудің кепілі.