Қазақстандағы жемқорлық мәселесі және оны шешу жолдарындағы реформалар

Жемқорлық – кез келген мемлекеттің дамуына кедергі келтіретін ең қауіпті әлеуметтік індеттердің бірі. Қазақстан үшін де бұл мәселе өте өзекті. Ол мемлекеттік басқару жүйесіне, экономикаға, білім мен денсаулық сақтау саласына теріс әсер етіп қана қоймай, халықтың билікке деген сенімін төмендетеді. Елдегі жүргізіліп жатқан реформаларға қарамастан, сыбайлас жемқорлықтың деңгейі әлі де жоғары. Skifnews.kz ақпарат порталы елдегі жемқорлық мәселесі және жемқорлықпен күресті күшейту мақсатында қандай шаралар жүргізіліп жатқанына тоқталады.

Қазақстанда жемқорлық көбінесе мынадай салаларда кездеседі:

• Мемлекеттік сатып алуларда – тендерлерді әділетсіз өткізу, пара арқылы келісімшарт беру;
• Құқық қорғау және сот жүйесінде – заң бұзғандарды жазадан құтқару немесе керісінше, кінәсіз адамды қудалау;
• Білім беру саласында – оқу орнына түсу, емтихан тапсыру кезінде пара беру;
• Медицинада – сапалы медициналық көмек алу үшін "бейресми" төлемдер жасау;
• Мемлекеттік қызметке орналасу кезінде – жұмысқа тұру үшін пара беру немесе таныстық.

2. Мемлекеттік деңгейдегі күрес

Қазақстан жемқорлықпен күрес бойынша бірқатар реформалар жүргізіп жатыр. Негізгі бағыттар:

Құқықтық база

• "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" заң қабылданған;
• Жемқорлыққа қатысты қылмыстар үшін қатаң жаза қарастырылған: айыппұл, қызметтен шеттету, бас бостандығынан айыру;
• Мемлекеттік қызметкерлерге этика кодексі енгізілген.

Арнайы органдар

• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі – тергеу, алдын алу, мониторинг жүргізетін негізгі орган;
• Қоғамдық кеңестер мен комиссиялар – халық пен билік арасында ашық диалог орнатуға көмектеседі.

Цифрлық шешімдер

• Мемлекеттік қызметтердің көбісі электронды форматқа көшірілді (Egov.kz, eLicense.kz), бұл пара алу мүмкіндігін азайтты;
• "Ашық бюджет", "Ашық әкімдік", "Ашық сот" жобалары іске қосылды.

Қоғамдық бастамалар

• "Адал Ұрпақ", "Саналы Ұрпақ" секілді мектеп пен ЖОО-да парасыз болашаққа тәрбиелеу жобалары іске асырылуда;
• "Адалдық алаңы" жобасы арқылы әкімдіктер мен ХҚКО-ларда параға жол бермеу жұмыстары жүріп жатыр.

3. Проблемалар мен сын

Күреске қарамастан, бірқатар мәселелер сақталып отыр, кейде сыбайлас жемқорлықпен күрес тек төменгі шенділермен шектеледі – жүйелік өзгеріс болмай жатыр; Соттардың тәуелсіздігі күмән тудырады, бұл азаматтардың құқықтарын қорғауды қиындатады; Жемқорлықпен ұсталған тұлғалар кейде жеңіл жаза алып, бірнеше жылдан соң қайтадан лауазымды орынға оралып жатады; Қоғамда "жемқорлық – үйреншікті нәрсе" деген көзқарас қалыптасып қалған.

Жемқорлықпен күресті күшейту үшін не істеу керек?

Басқарушы элита үлгі көрсетуі керек – бірінші кезекте жоғары лауазымды тұлғалар таза болуы қажет; Сот реформасын жүргізу – тәуелсіз, әділ, ашық сот жүйесі – жемқорлыққа тосқауыл; Қоғам белсенділігін арттыру – БАҚ, блогерлер, қоғамдық ұйымдар бақылаушы бола алуы тиіс; Жемқорлық фактілері туралы хабарлағандарға қорғау мен сыйақы жүйесін жетілдіру; Мемлекеттік қызметкерлердің еңбекақысын арттыру – адал жұмыс істеуге ынталандыру; Мектептен бастап адалдыққа баулу – білім беру жүйесінде сыбайлас жемқорлықтың зиянын түсіндіру.

Жемқорлықпен күрес — тек құқық қорғау органдарының ғана емес, барша қоғамның ортақ ісі. Әрбір азамат өз ісінде адалдықты, әділдікті ту етіп ұстаса, мемлекетіміз де таза әрі дамыған елге айналары сөзсіз.